«Өнімдер неғұрлым көп болса, тұтынушыларға соғұрлым көп қажет»
Элиас Канетти
Қазақстан әлемдік бидай өндірушілердің алғашқы ондығына кіреді. ҚР АШМ деректері бойынша өткен жылы жалпы алым 25,1 млн.тонна дәнді және бұршақты дақылдарды құрады – бұл соңғы 10 жылдағы ең жоғары көрсеткіштердің бірі. Оның 16,4 млн.тоннасы дәстүрлі түрде бірқатар елдердің ұнын жақсартушы ретінде қызмет ететін ақуызы мен глютені жоғары сапалы бидайдан келеді.
Қазақстандық астық өнімдерінің жоғары бәсекеге қабілеттілігі аясында өткізу нарықтарымен екіұшты көрініс қалыптасуда. Әлемдік нарықта геосаяси оқиғаларға байланысты жоғары сұраныс қазақстандық бидай экспортының өсуіне себеп болды, бірақ астық жүктері экспортының географиясының кеңеюіне айтарлықтай әсер еткен жоқ. 2022 жылдың қорытындысы бойынша Орта Азия мен Ауғанстан елдері өзгеріссіз импорттаушы болды. Орта Азия елдері қазақстандық астық экспортының 63% алады. Өткізу нарықтарын әртараптандыру техникалық шектеулердің салдарын барынша азайтуға, қолда бар инфрақұрылымға жүктемені біркелкі бөле отырып логистиканы жоспарлауға мүмкіндік беретін агроөнеркәсіптік кешенді орнықты дамытудың қажетті шарты болып табылады. Кез-келген коммерциялық қызмет үшін тәуекелдерді басқару және тұрақты кірісті қамтамасыз ету маңызды. Сондықтан, экспорттың бір өңірге шоғырлануы, біріншіден, ауыстырып тиеу станциясындағы ең жоғары жүктемеге, бұл жағдайда Сарыағашқа, екіншіден, стратегиясы бағаларды «түсіруге» бағытталған нақты өңірдің сұранысына байланысты болады.
Қалыптасқан «Сарыағаш монопсониясы» қазақстандық өндірушілердің пайдасына емес, астық құнын қалыптастырады. Айтпақшы, монопсония нарықта бірнеше сатушы және бір ғана сатып алушы болған монополияға кері жағдай. Әлбетте, сатып алу бәсекелестігінің болмауы тауардың құнын клиент белгілейтін сценарийге әкелді.
www.margin.kz мәліметтері бойынша
Өткізудің баламасы жоқ отандық фермерлер бағаның демпингімен келісуге немесе нарықтың жоғары құбылмалылығын тудыратын кейінгі кезеңге құнның өсуін күтіп, тауарды сатуды кейінге қалдыруға мәжбүр. Ал егіс шараларына дайындық жағдайында өнімді уақтылы сату фермерлер үшін өте маңызды.
Сонымен қатар, астық нарығының сарапшылары қазақстандық астық құнының жыл сайынғы өсімін атап өтті. Азық-түлік корпорациясының болжамына сәйкес, әлемдік және жергілікті инфляцияның ықпалына және материалдық ресурстарға шығындардың айтарлықтай өсуіне байланысты бидайдың өзіндік құны тоннасына 100 мың теңгеге дейін өседі, осылайша Қазақстандағы астық өндірісінің шектеулілігін төмендетеді және, әрине, отандық фермерлерді алаңдатады.
Елдің экспорттық әлеуетінде аграрлық жүктердің ассортименті де маңызды рөл атқарады, ол соңғы жылдары кеңейіп, жыл бойына айқын қалыптылықпен жаппай экспорттау келешегіне ие.
Аграрлық жүктердің барлық экспортының шамамен 80% бидай құрайды, бұл ретте зығыр, рапс, мақсары, күнбағыс және т.б. сияқты қымбат дақылдарды өндіру көлемі ұлғаюда, бізге қарқынды сауда үшін дайын шешімдері, жоғары төлем қабілеттілігі және мүдделер теңгерімін сақтау мүмкіндігі бар елдер бағытында өткізу нарықтарын әртараптандыру өте қажет екені анық.